మన్మోహన్ సింగ్ ఆర్థిక వారసత్వం: ఆధునిక భారత నిర్మాణంలో మాజీ ప్రధానమంత్రి పాత్ర

డాక్టర్ మన్మోహన్ సింగ్, ప్రపంచవ్యాప్తంగా గౌరవనీయమైన ఆర్థికవేత్త మరియు రాజకీయనాయకుడు, 2004 నుండి 2014 వరకు భారత 13వ ప్రధానమంత్రిగా సేవలందించారు. భారత ఆర్థిక వికేంద్రీకరణకు సూత్రధారుడిగా పరిగణించబడే ఆయన, దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థను పునర్నిర్మించడానికి మూలమైన పలు సంస్కరణలను అమలు చేశారు. ఆయన ప్రవేశపెట్టిన ముఖ్యమైన సంస్కరణలు మరియు వాటి ప్రభావాలను పరిశీలిద్దాం.

1. 1991 ఆర్థిక సంస్కరణలు

1991లో, ప్రధానమంత్రి పి.వి. నరసింహారావు మంత్రివర్గంలో ఆర్థికమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు డాక్టర్ సింగ్ అత్యంత ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు. ఆ సమయంలో భారతదేశం తీవ్ర ఆర్థిక సంక్షోభాన్ని ఎదుర్కొంటోంది.

LPG (లిబరలైజేషన్, ప్రైవేటైజేషన్, గ్లోబలైజేషన్) ప్రారంభం:

• సుంకాలను తగ్గించడం మరియు దిగుమతి పరిమితులను ఎత్తివేయడం ద్వారా వాణిజ్య విధానాలు మెరుగుపరిచారు.
• ప్రభుత్వ రంగ సంస్థల పాత్రను తగ్గించడం ద్వారా ప్రైవేటీకరణకు ప్రోత్సాహం ఇచ్చారు.
• విదేశీ పెట్టుబడులకు తలుపులు తెరిచారు, తద్వారా బహుళజాతి కంపెనీలు భారత మార్కెట్‌లో ప్రవేశించాయి.

రూపాయి విలువ తగ్గింపు:
ఇది భారతీయ వస్తువులను అంతర్జాతీయంగా మరింత పోటీ సామర్థ్యం కలిగినవిగా మార్చి ఎగుమతులను పెంచింది.
పన్ను సిస్టమ్ సరళీకరణ:
బ్యూరోక్రసీ తక్కువగా ఉండేలా పన్ను విధానాలను సరళీకరించారు.
ఈ చర్యలు భారతదేశాన్ని ప్రపంచంలో వేగంగా ఎదుగుతున్న ఆర్థిక వ్యవస్థలలో ఒకటిగా మార్చాయి.

2. ఆర్థిక నియంత్రణ మరియు వృద్ధి

ఆర్థికమంత్రిగా డాక్టర్ సింగ్ నిబంధనల్లో క్రమశిక్షణను దృష్టిలో ఉంచుకుని ఆర్థిక లోటును తగ్గించడం మరియు ద్రవ్యోల్బణాన్ని నియంత్రించడం కోసం చర్యలు తీసుకున్నారు.

నిధి వ్యవస్థలో స్థిరత్వం:
స్వచ్ఛమైన బ్యాంకింగ్ మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థల స్థాపన.
లైసెన్స్ రాజ్ క్షీణత:
అత్యధిక బ్యూరోక్రటిక్ నియంత్రణలను తగ్గించి పారిశ్రామిక కార్యకలాపాలకు ప్రోత్సాహం ఇచ్చారు.

ALSO READ | ₹2000తో 2025లో ప్రారంభించగల 8 లాభదాయక వ్యాపారాలు

3. జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ చట్టం (NREGA)

2005లో ప్రధానమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు, గ్రామీణ అభివృద్ధికి దోహదపడే ఈ చట్టాన్ని ప్రవేశపెట్టారు.

నియమిత ఉపాధి హామీ:
గ్రామీణ కుటుంబాలకు సంవత్సరానికి 100 రోజులు పని హామీ ఇచ్చారు.
గ్రామీణ ఆర్థిక వ్యవస్థపై ప్రభావం:
గ్రామీణ ప్రదేశాల్లో కొనుగోలు సామర్థ్యాన్ని పెంచడం, నగర ప్రాంతాలకు వలసలను తగ్గించడం, గ్రామీణ జీవన ప్రమాణాలను మెరుగుపరచడం జరిగాయి.

4. ఆర్థిక చేరిక కార్యక్రమాలు

డాక్టర్ సింగ్ ప్రభుత్వంలో బ్యాంకింగ్ సేవలను గ్రామీణ ప్రజలకు అందుబాటులోకి తెచ్చే చర్యలు తీసుకున్నారు.

బ్యాంకింగ్ సేవల విస్తరణ:
గ్రామీణ ప్రాంతాలలో బ్యాంక్ శాఖలను ఏర్పాటు చేయడాన్ని ప్రోత్సహించారు.
ఆధార్ ప్రాజెక్ట్ ఆరంభం:
తదుపరి కాలంలో పూర్తిగా అమలవడానికి, ఆధార్ ప్రాజెక్ట్‌కు పునాది వేయబడింది.

5. మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధి

రోడ్లు, విమానాశ్రయాలు మరియు శక్తి రంగాలలో పెట్టుబడులకు డాక్టర్ సింగ్ నాయకత్వం కల్పించారు.

ALSO READ | పీఎం కిసాన్ సమ్మాన్ నిధి యోజన 2025: మీ అర్హత మరియు చెల్లింపు స్థితిని ఇప్పుడే తనిఖీ చేయండి!

గోల్డెన్ క్వాడ్రిలేటరల్ ప్రాజెక్ట్:
ఈ ప్రధాన మార్గాల నిర్మాణాన్ని వేగవంతం చేశారు.
విద్యుత్ సంస్కరణలు:
గ్రామీణ ప్రాంతాలకు విద్యుత్ అందుబాటులోకి తేవడం మరియు విద్యుత్ ఉత్పత్తి సామర్థ్యాన్ని పెంచడం కోసం పథకాలను ప్రారంభించారు.

6. ఐటీ రంగానికి ఊతమిచ్చడం

డాక్టర్ సింగ్ తీసుకున్న విధానాలు భారత ఐటీ విప్లవానికి పునాదులుగా నిలిచాయి.

విదేశీ పెట్టుబడులకు ప్రోత్సాహం:
ఐటీ మరియు టెలికాం రంగాలలో విదేశీ పెట్టుబడులను ప్రోత్సహించారు.
ప్రత్యేక ఆర్థిక మండలాలు (SEZs):
పెట్టుబడులను ఆకర్షించి ఐటీ మరియు తయారీ రంగాల్లో లక్షలాది ఉద్యోగాలను సృష్టించాయి.

7. అమెరికాతో అణుఒప్పందం

2008లో ఇండో-యుఎస్ అణు ఒప్పందం దేశ ఆర్థిక ప్రగతిలో కీలకమైంది.

శక్తి భద్రత:
అణు ఇంధన మరియు సాంకేతికతపై భారతదేశానికి ప్రాప్యత.
ఆర్థిక ప్రభావం:
సాంకేతిక సామర్థ్యాలపై పెట్టుబడిదారుల విశ్వాసం పెరిగింది.

ALSO READ | స్టాక్స్ మరియు మ్యూచువల్ ఫండ్స్ మధ్య 7 ముఖ్యమైన తేడాలు

ఆరోగ్యం, విద్య మరియు సంక్షేమ రంగాలలో భారీ పెట్టుబడులు ఆయన పాలనలో జరుగాయి.

8. సామాజిక రంగ పెట్టుబడులు

విద్య హక్కు చట్టం (RTE):
6-14 సంవత్సరాల పిల్లల కోసం ఉచిత మరియు తప్పనిసరి విద్య హామీ.
జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్:
ఆరోగ్య సంస్కరణలతో పాటు, మాతా మరియు శిశు మరణాలను తగ్గించడానికి దృష్టి పెట్టారు.

9. ప్రపంచ స్థాయిలో భారత స్థానం

ఆర్థిక దౌత్యం ద్వారా భారత్‌ను అంతర్జాతీయ వేదికలపై నిలబెట్టారు.

G20 సభ్యత్వం:
గ్లోబల్ ఆర్థిక చర్చల వేదికలో భారత భాగస్వామ్యాన్ని సాధించారు.
BRICS ఏర్పాటులో పాత్ర:
ఉన్నత ఆర్థిక వ్యవస్థలతో సంబంధాలను బలపరిచారు.

10. 2008 గ్లోబల్ ఆర్థిక సంక్షోభం

2008 ప్రపంచ ఆర్థిక మాంద్యంలో, ఆయన నాయకత్వం భారత్‌కు నిలువుటద్దం అయింది.

ఉతేజక ప్యాకేజీలు:
ప్రజా వ్యయాలను పెంచడం ద్వారా డిమాండ్‌ను పెంచారు.
బ్యాంకింగ్ స్థిరత్వం:
భారత బ్యాంకింగ్ నియంత్రణ వ్యవస్థను సంస్కరించారు.